Over de doden niets dan goeds (deel 1)

Rondom De Sprengen 24 december 2024

Een moeder loopt met haar zoontje over de plaatselijke begraafplaats, ze gaan het graf van opa en oma bezoeken. Oma is al ruim 10 jaar dood en opa is ongeveer een half jaar geleden overleden en het is zijn verjaardag. Ze hebben een bakje viooltjes bij zich om op het graf te zetten, opa hield van viooltjes, zijn halve tuin stond er vol mee. Het jongetje heeft oma niet gekend, maar opa des te meer. “Opa is mijn grote vriend", zei hij vaak. Hij kan net een beetje lezen en kijkt met veel belangstelling naar de opschriften op de grafstenen. Omdat de tekst op bijna iedere grafsteen begint met ‘Lieve’ en dan de naam van de overledene(n), vraagt hij op een gegeven moment aan zijn moeder: “Mama, waar liggen de stoute mensen?”

De moeder staat even met de mond vol tanden en dan zegt ze: “Mensen vinden het vaak moeilijk om de niet leuke of moeilijke dingen te zeggen over iemand die dood is, maar die dingen zijn er vaak wel. Opa was, soms terecht, maar ook nog wel eens onterecht, aan het mopperen op mij en soms ook wel op jou. Weet je nog wel dat je dat niet leuk vond van hem? Dat zou je wel stout van opa kunnen noemen. Maar op een grafsteen ga je natuurlijk niet zetten dat opa soms een mopperkont was.”

Dat opa flink kon mopperen, doet niets af aan zijn innemende kanten. Mens-zijn heeft vaak veel gezichten. Gelukkig wordt tegenwoordig bij een afscheid steeds vaker naast het betekenisvolle, ook het soms moeilijke van iemand benoemd. Dat geeft een meer eerlijke totaalindruk. Een mooi voorbeeld hiervan kwam ik tegen in de TV-serie Oogappels (aflevering 5, 13 november 2024): Carola in de rol van uitvaartbegeleidster, begeleidt een echtgenote en haar dochter na het overlijden van haar man en haar vader. Moeder en dochter geven aan dat het geen lange dienst moet worden omdat vader vond dat crematies altijd te lang duurden. Hij zei: “Iedereen zit toch maar te wachten totdat ze aan de koffie en de cake kunnen.“

De dochter geeft aan dat ze er niet uitkomt met haar speech. Ze zegt tegen Carola: “Als ik eerlijk zeg wat ik denk, dan vertel ik dat m’n vader een heel ingewikkelde man was die echt onaardig kon zijn. Ik hield van hem, maar ik had er een hekel aan dat hij zo lomp en ongevoelig kon zijn.” Waarop haar moeder zegt: “Dat hoef je toch niet hardop te zeggen.” Dochter: “Ik ga niet doen alsof hij het zonnetje in huis was, dat voelt enorm hypocriet, ik vraag me af of het niet beter is, dat ik maar gewoon niets ga zeggen.” Moeder: “Maar dan spreekt er niemand.” Carola: “Zullen we er anders even samen naar kijken, dan komt het vast wel goed.”

Deel 2 van deze column, met de uiteindelijke speech van de dochter in het crematorium, volgt in de uitgave van Rondom de Sprengen van 28 januari 2025.

De opmerking “Waar liggen de stoute mensen” heb ik ongeveer 20 jaar geleden, in het kader van m’n opleiding tot uitvaartbegeleider, opgepikt uit het boek ‘Tijd voor de dood’ van Marjon Klaassen en die opmerking is me altijd bijgebleven. Het betreffende boek was en is een handreiking voor een persoonlijke uitvaart en beschrijft de vele mogelijkheden van bewust en oprecht afscheid nemen van een overledene.